Gmina Rutki położona jest w centralnej części województwa podlaskiego, w powiecie zambrowskim.
Graniczy z gminami: Wizna, Zawady, Kobylin Borzymy, Kulesze Kościelne, Zambrów i Łomża. Powierzchnia gminy wynosi 200,2 km2. Według danych Ewidencji Ludności na koniec roku 2009 obszar gminy Rutki zamieszkiwało 6106 osób, w tym 3300 mężczyzn i 2806 kobiet. W skład gminy wchodzi 46 miejscowości, w tym 41 sołectw. Na terenie gminy Rutki dominuje zabudowa zagrodowa, przeważa budownictwo jednorodzinne.
Gmina Rutki ma charakter rolniczy, w niej funkcjonuje 944 gospodarstw rolnych. Użytki i lasy zajmują 92,7% powierzchni ogólnej. Przeważają gospodarstwa o powierzchni powyżej 15 ha. Podstawą gospodarki rolnej, podobnie jak w całym regionie jest produkcja mleka, hodowla bydła i trzody. Większość tj. 70% ludności pracuje we własnych gospodarstwach rolnych. Według wykazu przedsiębiorców w gminie Rutki rozwija się drobny handel i usługi, zarejestrowanych jest 188 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.
W obrębie gminy Rutki znajdują się tereny o wybitnych walorach turystycznych i wypoczynkowych. Dolina Narwi to doskonały rejon do uprawiania turystyki i sportów wodnych. Narew jest jednym z piękniejszych szlaków kajakowych w Polsce.
Na terenie gminy został wyznaczony obszar Natura 2000 Bagno Wizna (PLB200005) obejmujący powierzchnię 8010,90 ha. W ramach tej ochrony znajduje się Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków „Ostoja Biebrzańska” (PLB 200006) oraz Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk. Otulina Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi obejmuje częściowo Gminę Rutki. W 1967r. na terenie naszej gminy zostały utworzone 2 rezerwaty przyrody: „Bagno Wizna I” chroniący fragment torfowiska niskiego w dolinie Narwi, ze stanowiskami rzadkich roślin oraz „Bagno Wizna II” powołany w celu ochrony torfowiska wysokiego ze stanowiskami rzadkich roślin.
Gmina Rutki leży w sąsiedztwie cennego obiektu przyrodniczego, jakim jest unikatowy na skalę europejską Biebrzański Park Narodowy stanowi jedyny w tej części kontynentu naturalny obszar bagienny. Tak duży i unikatowy naturalny kompleks torfowisk położony nad malowniczą rzeką posiada nadzwyczajne walory krajobrazowe, inspirujące nie tylko artystów, fotografików, malarzy, ale również spragnionych wrażeń turystów. Stanowi on ostoję wielu rzadkich gatunków fauny i flory. Od wieków zamieszkują tu wydry, borsuki, lisy, jenoty, wilki, łasice, gronostaje. Bagna Biebrzańskie to przede wszystkim jednak królestwo ptaków – żyje ich tu przeszło 200 gatunków.
Przez teren gminy wytyczony został szlak rowerowy łączący się ze szlakami rowerowymi w gminie Wizna, Zawady i Piątnica, zapewniając połączenie tras turystycznych z położonym w najbliższym sąsiedztwie Biebrzańskim Parkiem Narodowym i Łomżyńskimi Parkiem Krajobrazowym Doliny Narwi.
We wczesnym średniowieczu (X-XIII wieku) przez tereny dzisiejszej gminy przebiegał ważny szlak handlowy, łączący Mazowsze z plemionami Bałtyjskami na północy i księstwami ruskimi na wschodzie. Po wyniszczeniu pierwotnego osadnictwa w wyniku licznych najazdów Jaćwingów, Prusów i Litwinów, ponowna kolonizacja nastąpiła w XV wieku. Na ten okres należy datować lokalizację miejscowości Rutki Kossaki. Nazwa Rutki została przeniesiona przez założycieli wsi Świętosława i Bronisza z Rutkowa, którzy w 1418 roku otrzymali nadanie 20 włok ziemi nad rzeką Kurowstokiem od księcia Janusza I. W Rutkach mieszkali Rutkowscy, drobna szlachta do XVI wieku, potem Rutki zostały wykupione przez Mężeńskich. Kolejnymi właścicielami Rutek stali się Opaccy. Stanisław Opacki był chorążym wiskim. W 1760 roku uzyskał on dla Rutek od Augusta III prawa miejskie magdeburskie. Wówczas to Rutki otrzymały od właściciela, w planie urbanistycznym układ miejski z dużym rynkiem i sześcioma wybiegającymi z niego ulicami. W tym okresie nadano także przywilej jarmarków. Rutki niedługo cieszyły się miejskimi prawami, bo już w 1810 roku je utraciły. Wcześniej, w 1807 roku znalazły się w granicach Księstwa Warszawskiego, a po 1815 roku Królestwa Polskiego. Pod koniec XIX wieku rozpoczęto parcelizację dóbr mężeńskich i następował rozwój Rutek. W okresie II wojny światowej przez tereny gminy przechodziła linia frontu wschodniego. Spacyfikowana została część wsi Rutki – Tartak Stary. Wymordowano większość mieszkańców wsi o narodowości żydowskiej. W latach 60 XXw. nastąpił największy rozwój miejscowości, powstawały spółki gminne i SKR. Rutki są miejscowością gminną od 1925 roku.
 |
Nr karty ewidencji zabytków: 1 Dom zbudowany na początku XX wieku. Budynek drewniany, posadowiony podwaliną na wysokim kamienno-betonowym fundamencie. Ściany konstrukcji sumikowo-łątkowej węgłowane na jaskółczy ogon. Ściany wzdłużne trójosiowe z drzwiami w centrum. Od frontu oba okna zabite deskami w układzie pionowym. Ściany boczne dwuosiowe, w jednej ścianie jeden otwór okienny zabity deskami. Szczyty oszalowane deskami w narożach i szczyciku w układzie pionowym w części centralnej poziomo. Budynek z dachem dwuspadowym kryty czerwoną blacha trapezową. |
 |
Nr karty ewidencji zabytków: 2 Dom zbudowany na początku XX wieku. Budynek drewniany, posadowiony podwaliną na kamiennym fundamencie na zaprawie. Ściany oszalowane do linii okien pionowo powyżej poziomo. Otwory okienne w drewnianych opaskach nad nimi niewielki szalunek w układzie pionowym imitujący łuk wspierający. Narożniki oszalowane ozdobnie. Szczyty oszalowane deskami w układzie pionowym. Budynek z dachem dwuspadowym kryty eternitem falistym. |
